VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi

Özet

Büyük olasılıkla muharebe meydanına hiç ayak basmamış olsa da Bizans İmparatoru VI. Leo (Bilge, ὁ Σοφός) (886-912) antik çağdan kalan ve savaşa dair pek çok teknik bilgi içeren ciltlerce ilmî eseri inceleyip hülâsa ederek subaylarına askerleri savaşa ne şekilde hazırlayacaklarını ve onları seferlerde ve harp meydanında nasıl konuşlandıracaklarını anlatan bir çalışma hazırlamıştı. Ortaya çıkan bu yapıt yaygın bilinen adıyla Taktika (τακτικά) idi. Bir mukaddimeyle başlayan ve hâtimeyle sonlanan 20 nizamnameden (bölümden) meydana gelen eser, Sarazenlere/Sarasinlere (Σαρακηνοί) ve deniz savaşına ayrılan bölüm haricinde daha önceki devirlerin ehemmiyet arz eden yazarlarına ait çalışmaların uyarlamaları ile farklı sözcükler kullanılmak suretiyle yapılan tefsirlerinden müteşekkildir. Bilge olarak da isimlendirilen mezkûr imparatorun hüküm sürdüğü yıllar Sarazenlerle yapılan mücadeleler bağlamında su coğrafyasında birçok hareketliliğin yaşandığı bir devir olmuştur. Taktika isimli eserin Deniz Savaşlarına Dair (περὶ ναυμαχίας) [Nizamname XIX] bölümü her ne kadar savaş taktiği üzerine yazılmışsa dahi basit bir şekilde, olması veyahut olmaması gerekenleri belirtmek yerine bir şey yapılırsa ya da yapılmazsa nasıl sonuçlanabileceğine değindiğinden hem bir rehber hem de bir siyasetname/nasihatname özelliği taşımaktadır. Bu çalışmada Taktika isimli eserin Deniz Savaşlarına Dair bölümünün Türkçeye tercümesi yapılarak ilgili kısmın izaha muhtaç hususları notlarla açıklanmış ve VI. Leo’nun sunduğu malumat Ortaçağ’daki diğer kaynak eserlerin sunduğu bilgilerle mukayese edilip modern dokümanlardan da istifade edilerek denizcilik tarihine ilgi duyanlar için değerlendirilmiştir.

Atıf/Citation: Öztürk, Murat, “VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi”, Belgeler, S. 45, 2025, 1-64.
** Çalışmamın bazı yerlerinde telif edilmesi elzem görünen Grekçe tümce ve kelimeleri tabetme zahmetinde bulunan Doktora öğrencimiz İsmail Koçuk’a teşekkür ederim.
*** İngilizce tercümede general ya da kumandan ibaresi kullanılmakla birlikte denizler bahsi olması sebebiyle Türkçe çeviride amiral kelimesi tercih edilmiştir. Eserde nadiren de olsa birinci tekil şahıs kullanılmış, bununla birlikte konunun muhatabının doğrudan amiral olması hasebiyle ekseriyetle birinci tekil şahıs tercih edilmiştir. Yer yer “Ey amiral” diyerek yazar zaten bu durumu ortaya koymaktadır. Modern İngilizcede “sen” ve “siz” hitapları arasında bir fark olmadığı için bu noktada inisiyatif alıp VI. Leo’nun donanma kumandanına “siz” diye hitap etmesini uygun buldum. Bunu da yer yer “Zatıâliniz” anlamındaki “Your Excellency” ibaresini kullanıyor olmasına istinaden tercih ettim. İmparator bazen doğrudan emir kipiyle bazen de “yapacaksın”, “edeceksin” şeklinde talimat veren bir dille konuşuyor olmasına rağmen “yapacaksın” şeklindeki ibareleri metnin ahengi açısından, bütünlüğü bozduğunu düşündüğümden, çok mecbur kalmadığım müddetçe kullanmadım. [Çevirenin notu]